ائل‌گُلی (دریاچهٔ مردم) یا شاه‌گُلی (دریاچهٔ شاه) یکی از مهم‌ترین مکان‌های گردشگری شهر تبریز است که در جنوب شرق آن و در ۷ کیلومتری مرکز شهر واقع شده‌است. این مکان در زمان آق‌قویونلوها ایجاد شده و در دورهٔ صفویان گسترش یافته‌است. قهرمان میرزا (هشتمین پسر عباس میرزا) نیز این عمارت را تکمیل‌تر نموده و آن را به‌صورت یک گردشگاه سلطنتی برای درباریان قاجار درآورده‌است.

عمق دریاچهٔ ائل گلی ۱۵ متر بوده و در محوطهٔ آن قایقرانی انجام می‌شود. همچنین شهر بازی (لوناپارک) و نیز غذاخوری و فست‌فود و کافی‌شاپ‌های متعددی در داخل این گردشگاه وجود دارد. ائل‌گلی دارای هتل، مسافرخانه و دفتر جهانگردی فعال است و با احداث هتل پارس ائل‌گلی، این گردشگاه جنبهٔ جهانی پیدا کرده‌است.

نام‌شناسی

روستای «شاهگلی» (محلهٔ ائل‌گلی فعلی) در اولین سرشماری رسمی ایران در سال ۱۳۳۵ خورشیدی، جمعیتی بالغ بر ۵۷۶ نفر را در خود جای داده بود. هرچند پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، نام این محله و مجموعهٔ گردشگری واقع در مجاورت آن در اکثر اسناد رسمی و نقشه‌ها به «ائل‌گلی» تغییر یافت؛ اما در تاریخ ۲۷ بهمن ۱۳۸۷ خورشیدی، این مجموعه با عنوان «شاه‌گلی» به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.در برخی از نقشه‌های تبریز در دورهٔ جمهوری اسلامی نیز نام این مجموعه به صورت «شاه‌گلی» درج شده‌است.

پیشینه

ائل گلی تا پیش از روی‌کارآمدن صفویان، بزرگ‌ترین منبع ذخیرهٔ آب جهت آبیاری باغ‌های مناطق شرقی تبریز تا دروازهٔ تهران و تپلی‌باغ بوده‌است. در دوران حکومت صفویان، تمام شن و ماسه و نخاله‌های موجود در محوطهٔ داخلی دریاچهٔ فعلی خالی شده و دیواره‌ای سنگی به دور آن کشیده شد. در دوران قاجار در پیرامون استخر ائل گلی خیابان‌هایی جهت عبور و مرور احداث گردید و در جوار این معابر، درختان درخت تبریزی، بید مجنون و گل‌های اطلسی متعددی در چندین ردیف جهت تزئین گردشگاه و پاکی آب و هوا کاشته شد.ائل گلی در دوران پهلوی به شهرداری تبریز واگذار شد تا به یک گردشگاه عمومی تبدیل شود. سید باقر کاظمی (مهذب‌الدوله) استاندار وقت آذربایجان شرقی، نخستین تعمیرات اساسی را در محوطهٔ این گردشگاه به انجام رسانید.

دریاچه

دریاچهٔ ائل‌گلی با حدود ۵۵۰۰۰ متر مربع وسعت، گنجایش ۷۲۰۰۰۰ متر مکعب آب را دارد. نام این دریاچه پیش از انقلاب، «شاه‌گلی» بود که پس از انقلاب اسلامی ایران به ائل‌گلی (دریاچه مردم) تغییر نام داده‌است. به عقیده بهروز خاماچی، کلمه «شاه» در این‌جا به معنی شخص شاه نبوده و به معنی «بزرگ و باعظمت» است. یکی از شعبه‌های رودخانهٔ لیقوان که از نزدیکی روستای چاوان می‌گذرد، به‌صورت جویباری کوچک از سمت جنوب‌شرقی دریاچهٔ ائل گلی وارد آن شده و آب آن را تأمین می‌نماید. تپهٔ نسبتاً بلندی در بخش جنوبی دریاچه ائل گلی قرار گرفته که جنگل‌کاری شده و آبشارهای مصنوعی متعددی از این تپه به سمت داخل دریاچه سرازیر می‌شود. همچنین از ضلع جنوبی دریاچه تا مرکز آن و محل کاخ ائل گلی، خیابانی کشیده شده که عمارت کلاه‌فرنگی را به‌صورت یک شبه‌جزیره درآورده‌است. این دریاچه در هنگام فصل زمستان با نمایی زیبا آمیخته‌ای از یخ و آب، خود را می‌نمایاند. در زمان یخ زدن دریاچه ماهی‌هایی که در این آب زندگی می‌کنند نمی‌توانند به سطح آب برسند و به همین دلیل رشد آن‌ها کند می‌شود.